Ruimte maken voor de bedoeling
Ondanks alle lastige veranderingen in de zorg, zijn er volgens Jacobine Geel, bestuursvoorzitter GGZ Nederland, volop kansen. Ze ziet vernieuwingen binnen de ggz-sector die uitgaan van de inhoud van zorg en tegelijk financiële voordelen bieden. “Als we slagen maken op het gebied van administratieve lasten, samenwerking en preventie, zullen er veel meer voorbeelden van vernieuwing volgen.”
Het zijn jaren van hervorming, zo vat Jacobine Geel de ontwikkelingen binnen GGZ Nederland samen. “We zijn aan het opruimen om straks op volle kracht vooruit te gaan. Op dit moment zitten we in de afsluiting van het afrekentraject met de zorgverzekeraars over 2013. Dat is belangrijk, omdat 2013 een moeilijk jaar was, waarin ook administratief veel is veranderd.” Ook ggz-instellingen zijn financieel gezien nog bezig met een hervorming. “De veranderde financiering die in 2008 begon, heeft nog geen impuls gegeven tot een ander soort ondernemerschap, iets wat je in thuiszorg al wel ziet. Ggz-instellingen proberen zich op dit moment een weg te banen door het woud van verantwoording, regels en contractafspraken met het toegenomen aantal contractpartners. Waar een ggz-instelling vroeger met één zorgkantoor te maken had, is er nu een groeiend aantal partijen waar afspraken mee gemaakt moeten worden. Het duurt even voordat ze daarop ingesteld zijn. Daarna kunnen ze pas gaan denken: hoe gaan we hier op een slimme manier mee om? Dan komt er pas ruimte voor echte financiële vernieuwing.”
Anders kijken naar zorg
Toch is vernieuwing al op diverse plekken in het land zichtbaar. Met name bij instellingen die voldoende menskracht en daarmee slagkracht hebben om zich anders te organiseren en positioneren. Dat laatste is volgens Geel nodig omdat de toekomst vraagt om een andere kijk op zorg, waarin het accent verschuift van ziekte naar gezondheid en waarin samenwerking vanuit de inhoud de nieuwe standaard is. Als voorbeeld daarvan noemt ze GGzE in Eindhoven. “Een grote instelling dichtbij de stad, die jaren geleden al begonnen is om de wijk naar binnen te halen in hun Brainpark. Ze hebben veel vastgoed waar nu congressen plaatsvinden en ze zijn partnerships aangegaan met bedrijven. Zo werkt Philips nu mee aan het inrichten van hun high-intensive care afdeling, voor een deel als sponsor. Maar ze hebben ook een contract met PSV om voetbalveldjes op het terrein te realiseren. Dit soort initiatieven helpen mee om een andere dynamiek rond zorg te creëren. Ze halen de maatschappij naar binnen en gaan zelf middenin de maatschappij staan. Ook de taal die ze gebruiken hoort daarbij. Brainpark klinkt heel anders dan geestelijke gezondheidszorg. Daarmee doen ze ook iets tegen het stigma rond psychische aandoeningen.”
Financiële verandering vanuit de inhoud
Alhoewel de vernieuwingen in Eindhoven financiële kansen met zich meebrengen, wordt Geel er enthousiast van dat veranderingen altijd vanuit de inhoud gedreven zijn. Dat dat vaak goed samengaat, ziet ze ook bij andere initiatieven. “Zo levert de grote ggz-instelling Arkin zorg vanuit kleinere eenheden die onder hun paraplu vallen. De patiënt krijg dus te maken met een kleine, gespecialiseerde instelling, wat minder overweldigend voelt. Tegelijkertijd maakt dit het concern minder kwetsbaar. Als één van de kleinere onderdelen het niet redt, trekt dat de rest niet mee.”
Een financiële molensteen voor veel instellingen in de sector is het vele vastgoed, dat door het afbouwen van bedden leeg komt te staan. Toch biedt dat ook kansen. “GGZ Noord-Holland-Noord heeft een congrescentrum gerealiseerd in het Benedictijner klooster dat op hun terrein ligt. Niet alleen halen ze daarmee de maatschappij naar binnen, ze gebruiken dat congrescentrum ook als opleidings- en ervaringsplaats voor hun cliënten. Zakelijk gezien is het heel interessant, maar opnieuw vanuit de visie op zorg geïnspireerd.”
Het roer om
Tegenover deze vernieuwende initiatieven, staat dat de administratieve kant van de zorg alleen maar ingewikkelder aan het worden is. Dat moet veranderen volgens Geel, wil er over een aantal jaar een gezonde zorgsector zijn. “Het roer moet om. Iedereen is het erover eens dat het van de zotte is dat er zoveel zorggeld naar administratie gaat: 30% van ons budget, dat is niet meer verantwoord. Terwijl het niet eens in alle gevallen evident is dat die administratie echt nodig is. Het woud aan regels groeit en groeit, soms is het zo ingewikkeld dat je niet eens meer volgens alle verschillende regels kunt werken.” Daarom wil Geel om tafel met ggz-partners zoals zorgverzekeraars, gemeente en justitie. “Samen moeten we gaan zitten en kijken: wat hebben we allemaal bedacht en wat daarvan kunnen we weer schrappen? Wat is overbodig geworden? Iedereen voelt dat dit de enige richting is waarin we nog kunnen ontwikkelen. Anders wordt de echte vernieuwing geremd. Dan gaat alle aandacht en energie naar het gedoe en veel te weinig naar de bedoeling.”
Omdat Geel ziet dat iedereen, van minister tot hulpverlener, beseft dat het anders moet, gelooft ze stellig dat het roer ook echt om kan. Ook al brengt dat soms lastige situaties met zich mee. “Instellingen zien het belang van automatiseren om zo de regeldruk te minimaliseren. Dat betekent wel dat sommige medewerkers hun eigen baan wegbezuinigen. Dat vind ik heel knap. Dat vraagt van bestuurders dat ze in hun eigen organisatie het gesprek aangaan over hoe middelen vrijgespeeld kunnen worden voor de echte zorg.”
De urgentie van de aanpak van de administratieve lasten wordt alleen maar groter gezien de druk op de budgetten. “Zorgaanbieders krijgen soms te maken met gemeentes waar een derde minder geld beschikbaar is voor dezelfde zorgvraag. Dat knelt enorm en tussen gemeentes zijn er grote ongelijkheden. Die ongelijkheid is ontoelaatbaar en staat op gespannen voet met de mensenrechten. Wat je niet wilt, is dat die beperkte budgetten dan ook nog eens naar administratie gaan.” Een directe oplossing voor de druk op budgetten heeft Geel niet. “Als GGZ Nederland staan wij in directe zin buiten het ingewikkelde spel van contracteren. Het enige wat we kunnen doen is het probleem landelijk agenderen en dat doen we nu met ‘Het roer moet om in de ggz’.”
Preventie is financieel aantrekkelijk
Naast administratieve hervorming en nieuwe samenwerkingsvormen ziet Geel veel kansen door preventie, in aanleg de meest renderende vorm van zorg. Volgens berekeningen zijn de kosten van psychische aandoeningen voor Nederland 20 miljard euro, waarvan het grootste deel voorkomen kan worden door preventie en vroege signalering. Voorwaarde voor effectieve preventie is opnieuw samenwerken tussen heel veel partijen, van politiek en politie tot werkgevers. Dat is nodig, omdat het in veel gevallen de hele maatschappij aangaat. “Je ziet dat bij de verwarde personen die veel in het nieuws zijn. Een deel daarvan heeft geestelijke gezondheidszorg nodig, maar ze komen binnen via de politie, omdat ze overlast veroorzaken. Het gezamenlijk oppakken van deze problemen, is dus in ieders belang. Als je aan de gezondheidskant niets doet, krijg je het aan de veiligheidskant terug.”
De grote vraag bij preventie is: wie gaat het financieren? Want de partij die investeert is vaak niet de partij die profiteert. “We hebben ons in de sector grondig van elkaar weg georganiseerd, nu moeten we weer naar elkaar toe. Daarmee zouden we ook de middelen minder gescheiden beschikbaar moeten krijgen. Dat vraagt nogal wat. Misschien iets om in de komende kabinetsformatie afspraken over te maken”, vindt Geel.
Dat samenwerken iets oplevert, bewijst het recent opgezette Aanjaagteam verwarde personen, waarin naast de ggz ook politie, justitie, gemeenten en zorgverzekeraars zich inspannen voor betere zorg en ondersteuning voor verwarde mensen. “Het Aanjaagteam vind ik een mooi voorbeeld van elkaar opzoeken om zo oplossingen te vinden die de domeinen overstijgen.’
Hervormen met mate en dynamiek
Bij alle veranderingen die de sector doormaakt, benadrukt Geel dat de factor tijd heel belangrijk is. “Tijd is onze vriend en onze vijand. We willen graag veranderen, maar het moet allemaal erg snel. Dat vraagt veel van bestuurders. Zonder de druk van de ketel te willen halen, vind ik dat we ook de tijd moeten nemen. Het is onverantwoord als we morgen alles anders georganiseerd moeten hebben, zowel voor cliënten als voor het personeel. Als we nu een deel van het personeel moeten ontslaan, hebben we over een paar jaar een personeelstekort. Door te hervormen met mate en dynamiek is er de meeste winst te behalen en dat is op de lange termijn ook het minst duur.”
Bonus op samenwerking
Over vijf jaar ziet de ggz-sector er heel anders uit, daarvan is Geel overtuigd. “Ik denk dat het dan vanzelfsprekender is dat organisaties van binnen en buiten de zorg elkaar opzoeken en dat de zorg steeds meer op maat en dichtbij aangeboden wordt.” Die veranderingen zullen samenhangen met financiële hervormingen. “Het wordt in financiële zin lastig als we ons allemaal blijven vastklampen aan ons eigen eilandje. Misschien moet er daarom een bonus op samenwerking worden gezet.”
Als ze naar de toekomst kijkt, heeft Geel er vertrouwen in dat alle veranderingen veel goeds gaan brengen. “Er liggen hele goede plannen, nu moeten we het doen. Ik weet zeker dat dat gaat lukken, omdat iedereen voelt dat het anders moet.” Op korte termijn ziet Geel duidelijk wat er moet gebeuren: “Dit jaar moeten we stappen zetten op het gebied van administratieve lasten. Ook de aanpak van de problemen rondom verwarde personen moet resultaat laten zien.” En daarna? Daarna wordt het nog beter. “Ik zie dit als een opruimjaar en heb het gevoel dat we daarna pas echt meters kunnen gaan maken met andere vormen van financiering en samenwerkingspartners. In 2017 moet er ruimte komen voor de bedoeling van de zorg.”
Jacobine Geel is sinds 1 september 2013 bestuursvoorzitter van GGZ Nederland, de brancheorganisatie van de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Ze vervulde de afgelopen jaren diverse bestuurlijke en maatschappelijke functies. Zo was ze voorzitter van het Burger-forum Kiessstelsel (2006/7) en onafhankelijk voorzitter van de commissie Nieuwe Woorden, Nieuwe Beelden van het CDA (2011/12). Sinds mei 2014 is zij ook voorzitter van Oikocredit Nederland, een beleggingsfonds dat zich richt op fair finance in ontwikkelingslanden. Geel studeerde theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Liesbeth Vijfvinkel
