‘Handhygiëne bespaart geld én redt mensenlevens’

Jaarlijks lopen 74 duizend patiënten (5%) tijdens een bezoek aan een zorginstelling een infectie op. Naast het extra leed voor de patiënt, kost dat de zorg 210 tot 337 miljoen euro per jaar. Een derde van deze infecties kan voorkomen worden door goede handhygiëne. Claudia van Schriek, deskundige infectiepreventie bij ziekenhuis Rijnstate in Arnhem, pleit voor meer kennis en compliance-meting.

“Handhygiëne is de goedkoopste, snelste en meest effectieve manier om het verspreiden van (resistente) micro-organismen en infecties tegen te gaan”, vertelt Claudia van Schriek. Toch zie je in de praktijk dat de handhygiëne-WIP-richtlijn vaak niet wordt nageleefd. Dat heeft verschillende redenen, maar voorop staat dat het onderwerp niet genoeg leeft bij de zorgmedewerkers en instellingen en er weinig tot geen compliance-studies plaatsvinden. Medewerkers vergeten de regels en leven ze niet voldoende na. Van Schriek vergelijkt ze met snelheidsborden. “Die worden ook vaak over het hoofd gezien, tenzij er verkeerscontroles plaatsvinden.”

Onderzoek naar handhygiëne
Afgelopen jaar deed Tom Baarslag, student
Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek aan Hogeschool Saxion, onderzoek naar handhygiëne compliance binnen verschillende afdelingen van Rijnstate. Dat leverde volgens Van Schriek interessante resultaten op. “Hij startte met een nulmeting, keek vervolgens wat er verbeterd kon worden en testte tijdens de nameting welk effect dat had. Bij de nulmeting bleek bijvoorbeeld dat weinig medewerkers goed geschoold waren op het gebied van handhygiëne. Zo is het heel belangrijk dat je weet wanneer en hoe je je handen reinigt of desinfecteert. Je handen wassen doe je bijvoorbeeld alleen bij zichtbare verontreiniging, je spoelt de micro-organismen daarmee weg, maar doodt ze niet. Daar komt bij dat je ook de natuurlijke vetten van de huid wegspoelt, wat voor een droge huid zorgt. Desinfecteren is daarentegen veel effectiever en minder slecht voor de huid.”
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geeft vijf momenten aan waarop het noodzakelijk is dat je je handen desinfecteert: vóór patiëntencontact, vóór aseptische behandeling, na blootstelling aan lichaamsvloeistof, na patiëntencontact en na contact met de patiënten-omgeving. Net als in veel ziekenhuizen in Nederland werkt Rijnstate met Sterillium®. ‘Een fijn huidvriendelijk product dat de huid desinfecteert en verzorgt en bijna geen allergische reacties oplevert.”

Observeren met een app
Na de nulmeting van Baarslag kregen medewerkers informatie over optimale handhygiëne en werd naleving toegankelijker gemaakt. Zo kwamen desinfectie dispensers op meerdere en centralere plekken te staan. Baarslag observeerde het effect. Van Schriek: “De compliance steeg met tien procent. Dat is natuurlijk goed nieuws wat zich laat vergelijken met de literatuur. Maar uit het onderzoek kwam ook naar voren dat handhygiëne vóór patiëntencontact het slechtst scoorde. Daar valt dus nog winst te behalen.” Een manier om de compliance blijvend te vergroten, is de compliance-meting regelmatig te herhalen, reminders, scholing, ondersteuning van de directie en een cultuurverandering in de zorginstelling.
Tijdens zijn onderzoek werkte Baarslag mee aan de ontwikkeling van de Observe app van Hartmann Nederland. Met behulp van dit meetinstrument kunnen observaties eenvoudig ingevoerd worden. De app vertaalt de gegevens vervolgens naar een Excel-sheet. Deze laat in één oogopslag de compliance van de medewerkers zien. Zo kan met weinig moeite gecontroleerd worden of de implementatie succesvol was of dat er nog verdere acties ondernomen moeten worden.

Landelijke campagne
Van Schriek vindt het belangrijk dat zorginstellingen handhygiëne hoog op de agenda zetten, maar zegt ook dat het tijd is voor landelijke bewustwording. “Als ik teruggrijp naar het voorbeeld van rijgedrag, dan denk ik in het verlengde daarvan aan de Bob-campagne. Die is er zo ingehamerd dat mensen het niet snel in hun hoofd halen om met alcohol achter het stuur te kruipen. Zo’n campagne zou er ook voor handhygiëne moeten komen. Elk jaar organiseert de WHO de internationale dag van handhygiëne onder de slogan Save Lives: Clean Your Hands. 130 landen doen er al aan mee, maar Nederland maakt er helaas nog geen deel van uit. Een gemiste kans, zeker omdat studies keer op keer aantonen dat bewustwording het verschil maakt. Een verschil dat niet alleen financieel gezien iets oplevert, maar nog veel belangrijker: mensenlevens redt. Waar wachten we dus nog op?”