Healing environment en evidence bases design nieuwbouw medisch spectrum Twente

Ziekenhuizen werden lange tijd als een ‘verkeerskundige puzzel’ gezien door architecten en adviseurs. De route die de dokter moest afleggen bepaalde vaak de logistiek. Tegenwoordig ontwerpen we ziekenhuizen als ‘healing environment’ waar het prettig verblijven is, waar de patiënt of bezoeker zich op zijn gemak voelt, waar het gebouw zorgt voor een kalme, aangename sfeer. Waar de medewerkers trots zijn op het gebouw waarin ze mogen werken omdat het een ruimtelijk en architectonisch aantrekkelijke omgeving is. We noemen dit een ‘healing environment’ omdat het een architectonisch concept is waarbij gezorgd wordt dat de omgeving van behandeling en verzorging van patiënten zo is, dat men het gevoel heeft nog zelf in staat te zijn invloed op zijn of haar omgeving uit te oefenen, ondanks de soms volstrekt afhankelijke positie waarin men als patiënt verkeert.

Uit onderzoek van met name professor Kirk Hamilton uit de VS is gebleken dat het welbevinden van patiënten een grote invloed heeft op het genezingsproces. Natuurlijk gaat het hierbij om daglicht, groen, uitzicht, kleur en een interessante ruimtelijkheid. Maar bovenal is de mate waarin de mens nog in staat is zelf zijn privacy te handhaven van groot belang.

In dit ziekenhuis hebben we voor eenpersoonskamers gekozen. Onderzoek heeft uitgewezen dat een arts meer tijd besteed aan een gesprek op een eenpersoonskamer dan op een meerbedskamer. We weten ook dat de diepgang van het gesprek toeneemt naarmate de privacy van arts en patiënt groter is. Patiënten durven openhartiger te spreken en artsen krijgen de kans nauwkeuriger te vragen. Daarmee is overeenkomstig ook de kwaliteit van de diagnose gebaat. De eenpersoonskamer zorgt voor een eigen wereld binnen een omgeving die veelal technisch, afstandelijk en anoniem is. Men kan zijn of haar familie ontvangen in een eigen setting, geliefden kunnen eventueel blijven slapen. Emotionele momenten kan men in alle rust verwerken. Bovendien is de eenpersoonskamer niet alleen aangenaam maar ook veel veiliger in een zo besmettingsgevoelige omgeving als een ziekenhuis.

We hebben geprobeerd dit gebouw zo te ontwerpen dat iedere bezoeker steeds weet waar hij of zij zich bevindt ten opzichte van de plek waar men het gebouw binnenkwam. Oriëntatie en overzicht, plekken ‘met rugdekking’ zorgen voor een veilig gevoel in een grote, anonieme wereld. Patiënten zijn vaak niet op hun gemak vanwege de onzekerheid over wat gaat komen. We bieden een prettige wachtplek, waar je rustig kunt zitten aan de rand van een atrium en waar het toch duidelijk is wanneer je aan de beurt bent om te worden gezien door een arts. Zo zorgen we voor de balans tussen geborgenheid en helder overzicht. Patiënten die opgenomen zijn en intern verblijven, willen we zo lang mogelijk het ritme van dag en nacht, van licht en donker, van drukte en rust laten ervaren.

Ziekenhuis in de stad
Het MST heeft er bewust voor gekozen midden in de binnenstad van Enschede haar domicilie te behouden. Er gingen veel stemmen op die vroegen waarom in Twente niet een meer centrale plek kon worden gekozen. Men dacht daarbij al snel aan een locatie langs de snelweg ergens tussen de Twentse gemeenten in. Dat is bewust niet gedaan omdat het MST ervan overtuigd is dat de zieke mens niet aan de stadsrand hoort te worden verzorgd met uitzicht op het weliswaar mooie landschap, maar ver van de bewoonde wereld. De opvatting is dat de mens, ook als hij ziek is, deel zou moeten blijven uitmaken van de maatschappij. Daarom ligt dit ziekenhuis op loopafstand van de grote weekmarkt en midden in het winkelgebied van Enschede. Vanuit de kamers ziet en voelt men de dynamiek van de stad en in de centrale hal op de begane grond waar de receptie, een aantal winkels en het grote restaurant zich bevinden lopen buiten en binnen, stad en ziekenhuis organisch in elkaar over. Dat geldt natuurlijk ook voor de bezoekers van de patiënten en de medewerkers die gemakkelijk het bezoek aan het ziekenhuis kunnen combineren met een bezoek aan de haringkraam, de groentestal op de markt, of de winkels in de directe omgeving. De omgeving van de zieke is een natuurlijke omgeving in het stedelijk leven gebleven. Dat was vroeger bijna altijd het geval, ziekenhuizen waren belangrijke gebouwen in de stad en namen centrale plekken in. Men heeft later vanwege de verkeerskundig-logistieke opvattingen deze gebouwen vaak naar de rand van de stad verdreven.

Andersom zorgt dit ziekenhuis vanwege haar enorme bezoekersaantallen en het grote aantal medewerkers voor een grote dynamiek in de binnenstad van Enschede. We hebben de ruime aanwezige ondergrondse parkeergarage van 1650 plaatsen via een rolpad verbonden met het ziekenhuis en daardoor is het eenvoudig en comfortabel geworden om het ziekenhuis te bereiken en droog binnen te komen.

Architectuur
Dit ziekenhuis telt meer dan 3000 kamers en we hebben getracht een heldere structuur aan te brengen. Zes grote atria zorgen ervoor dat het licht doordringt tot diep in het gebouw. De basis wordt gevormd door de plattegrond in de vorm van een geopende hand. De ‘palm’ van de hand vormt als het ware de ruggengraat, daar ligt de hoofdontsluiting, en vanuit deze centrale route vindt men de weg naar de verschillende afdelingen. De atria zijn de ruimten die een luchtige open wereld tussen binnen en buiten vormen. Daar verblijf je wanneer je langer moet wachten voordat je als patiënt door een arts gezien wordt, daar neem je de lift of de trap wanneer je de polikliniek bezoekt. De ruimten zijn zeer hoog en zorgen daardoor voor licht lucht en ruimte. Onder het glazen dak hangt in elk atrium een speciaal voor die plek ontworpen kunstwerk. De atria vormen de ‘longen’ van het gebouw. Er zijn bomen geplaatst, niet alleen vanwege de jne uitstraling van groen in het gebouw, maar ook om de ruimten het karakter van een semi-buitenruimte te geven. De kleurstelling en materialisering van het gebouw is eenvoudig. Hout, glas en witte wanden voeren de boventoon. We hebben gepoogd een sfeer te creëren die lang in de toekomst aangenaam kan blijven omdat ze niet modieus of trendgevoelig is.

Harry Abels IAA Architecten – www.iaa-architecten.nl